Scr. Capuae IV. Kal. Februarias a.u.c. 705.
TULLIUS S. D. TIRONI SUO.
1. Quo in discrimine versetur salus mea et bonorum omnium
atque unversae rei publicae, ex eo scire potes, quod domos nostras
et patriam ipsam vel diripiendam vel inflammandam reliquimus: in
eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vel casus aliquis
subvenerit, salvi esse nequeamus. Equidem, ut veni ad urbem, non
destiti omnia et sentire et dicere et facere, quae ad concordiam
pertinerent; sed mirus invaserat furor non solum improbis, sed
etiam iis, qui boni habentur, ut pugnare cuperent me clamante
nihil esse bello civili miserius. Itaque, quum Caesar amentia
quadam raperetur et oblitus nominis atque honorum suorum Ariminum,
Pisaurum, Anconam, Arretium occupavisset, urbem reliquimus: quam
sapienter aut quam fortiter, nihil attinet disputari; quo quidem
in casu simus, vides.
2. Ferunter omnino condiciones ab illo, ut Pompeius eat in Hispaniam, delectus, qui sunt habiti, et praesidia nostra dimittantur; se ulteriorem Galliam Domitio, citeriorem Considio Noniano—his enim obtigerunt—traditurum; ad consulatus petitionem se venturum, neque se iam velle absente se rationem haberi sui; se praesentem trinum nundinum petiturum. Accepimus condiciones, sed ita, ut removeat praesidia ex iis locis, quae occupavit, ut sine metu de iis ipsis condicionibus Romae senatus haberi possit.
3. Id ille si fecerit, spes est pacis, non honestae—leges enim imponuntur—, sed quidvis est melius quam sic esse, ut sumus; sin autem ille suis condicionibus stare noluerit, bellum paratum est, eiusmodi tamen, quod sustinere ille non possit, praesertim quum a suis condicionibus ipse fugerit, tantummodo ut eum intercludamus, ne ad urbem possit accedere, quod sperabamus fieri posse; delectus enim magnos habebamus putabamusque illum metuere, si ad urbem ire coepisset, ne Gallias amitteret, quas ambas habet inimicissimas praeter Transpadanos, ex Hispaniaque sex legiones et magna auxilia Afranio et Petreio ducibus habet a tergo: videtur, si insaniet, posse opprimi, modo ut urbe salva. Maximam autem plagam accepit, quod is, qui summam auctoritatem in illius exercitu habebat, T. Labienus, socius sceleris esse noluit: reliquit illum et nobiscum est, multique idem facturi esse dicuntur.
4. Ego adhuc orae maritimae praesum a Formiis: nullum maius negotium suscipere volui, quo plus apud illum meae litterae cohortationesque ad pacem valerent; sin autem erit bellum, video me castris et certis legionibus praefuturum. Habeo etiam illam molestiam, quod Dolabella noster apud Caesarem est. Haec tibi nota esse volui, quae cave ne te perturbent et impediant valetudinem tuam. Ego A. Varroni, quem quum amantissimum mei cognovi, tum etiam valde tui studiosum, diligentissime te commendavi, ut et valetudinis tuae rationem haberet et navigationis et totum te susciperet ac tueretur: quem omnia facturum confido; recepit enim et mecum locutus est suavissime.
5. Tu, quoniam eo tempore mecum esse non potuisti, quo ego
maxime operam et fidelitatem desideravi tuam, cave festines aut
committas, ut aut aeger aut hieme naviges: numquam sero te venisse
putabo, si salvus veneris. Adhuc neminem videram, qui te postea
vidisset quam M. Volusius, a quo tuas litteras accepi: quod non
mirabar; neque enim meas puto ad te litteras tanta hieme perferri.
Sed da operam, ut valeas et, si valebis, quum recte navigari
poterit, tum naviges. Cicero meus in Formiano erat, Terentia et
Tullia Romae. Cura, ut valeas. IIII K. Februar. Capua.
References
(G) Gildersleeve, B.L. and Lodge, G, Latin Grammar.
London: Duckworth, 2005.
(W) Woodcock, E.C. A New Latin Syntax. London: Bristol,
2002.
(BA) Mountford, J.F. ed., Bradley's Arnold Latin Prose
Composition. London: Longman's, 1938.
(LS) Lewis, C.T. and Short, C. Latin Dictionary. Oxford:
OUP, 1956.
(OCD) Oxford Classical Dictionary. Hornblower, S. and
Spawforth, A., ed. Oxford: OUP, 1996.
Commentary
1. Quo in discrimine versetur salus mea et bonorum omnium atque universae rei publicae, ex eo scire potes, quod domos nostras et patriam ipsam vel diripiendam vel inflammandam reliquimus: in eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vel casus aliquis subvenerit, salvi esse nequeamus. Equidem, ut veni ad urbem, non destiti omnia et sentire et dicere et facere, quae ad concordiam pertinerent; sed mirus invaserat furor non solum improbis, sed etiam iis, qui boni habentur, ut pugnare cuperent me clamante nihil esse bello civili miserius. Itaque, quum Caesar amentia quadam raperetur et oblitus nominis atque honorum suorum Ariminum, Pisaurum, Anconam, Arretium occupavisset, urbem reliquimus: quam sapienter aut quam fortiter, nihil attinet disputari; quo quidem in casu simus, vides.
quo, interrogative adjective introducing indirect question
(hence versetur is subjunctive: primary sequence because
of potes).
salus mea et bonorum..., salusis nominative and is
modified by mea, but should also be understood with the
genitives that follow (bonorum...rei publicae). Note that salus
mea is shorter than bonorum omnium, which is shorter
than universae rei publicae: such a three-part list with
each part longer than the last (and more important) is called a
"tricolon crescens" for obvious reasons (tri + colon + crescens).
ex eo ... quod...reliquimus, grammatically, eo is
the antecedent of the relative pronoun quod which is an
accusative of respect, but that does not help to translate or
understand it, because it is idiomatic (any construction in which
the meaning or grammar of the individual parts does not add up to
the meaning or structure of the whole is "idiomatic"). When
translating ex eo ... quod into English, however,
use "from the fact that" or "because" instead of the
literal-but-nonsensical "from this with respect to which."
Reliquimus is indicative because the author thinks of the
statement in this relative clause as a fact.
diripiendam ... inflammandam, gerundives are verbal
adjectives that are passive and often necessitative:
the ive in 'gerundive should remind you of those
other three ive's. These modify patriam (and also
domos: understand an additional diripiendas vel
inflammandas with domos). Literally, reliqui
patriam diripiendam means "I left the to-be-ripped-apart
country": massage the literal into better English "I left the
country to be ripped apart."
locum, figurative "place": res "the situation, the
matter, affairs" is not in a physical place.
ut ... salvi esse nequeamus, result clause in primary
sequence. Why is salvi nominative?
nisi qui deus vel casus aliquis subvenerit, 1) "after si,
nisi, num, and ne, all the ali-s
drop away" and so qui = aliqui because it follows
nisi. But then why casus aliquis?
Occasionally an ali- stays: the grammars say that it stays
for "emphasis," but it is not clear what is being emphasized here:
it seems that sometimes an ali- does not drop away. 2)
Normally, aliquis is a pronoun, while aliqui is an
adjective, but here aliquis is used as an adjective. The
grammars say that that happens occasionally. Some 'rules' are more
statistical than mandatory.
Subvenerit is, in form, either future perfect indicative or
perfect subjunctive. If subjunctive, it would be by attraction
into the mood of its leading clause (nequeamus).
equidem, = ego + quidem
ut veni, not every ut takes subjunctive: ut
+ perf. indic. = "as soon as ... ." or, as here "from the time
when ... ."
et sentire et dicere et facere, complementary infinitives
dependent on destiti. Note the climax: feeling to saying
to doing.
quae ad concordiam pertinerent, subj. in a relative clause
of characteristic.
non solum ... sed etiam ..., a favorite Ciceronian
antithesis.
invaserat ... improbis ... his, compound verbs frequently
take the dative where English has a direct object.
habentur, a mental meaning: habeo = "I consider" or
"I hold ...." Understood esse: boni is
predicate nominative.
cuperent, result clause, secondary sequence.
me clamante, abl. abs. with concessive meaning ("although
..."). Note that the indirect discourse that follows depends on clamante.
cum ... raperetur et ... occupavisset, subj. is normal in a
cum temporal clause referring to time prior to leading
verb, but the action of raperetur is
contemporaneous with reliquimus, so this cum
clause is causal (causal cum always takes subjunctive).
Secondary sequence.
oblitus nominis atque honorum, verbs of memory take the
genitive. Nomen can refer to one's race or nation: by
invading Italian towns, Cicero implies, Caesar was acting like a
foreign enemy.
Ariminum, Pisaurum, Anconam, Arretium, modern Rimini,
Pesaro, Ancona, and Arezzo.
urbem reliquimus, urbs often means Rome.
reliquimus is a "plural of modesty" used for a single
person.
quam, adverbial "how," "to what degree" modifying sapienter
and fortiter, which modify an understood reliquimus.
disputari, subject of attinet (nihil is
adverbial and modifies attinet).
simus, subjunctive. Why?
2. Feruntur omnino condiciones ab illo, ut Pompeius eat in
Hispaniam, delectus, qui sunt habiti, et praesidia nostra
dimittantur; se ulteriorem Galliam Domitio, citeriorem Considio
Noniano—his enim obtigerunt—traditurum; ad consulatus petitionem
se venturum, neque se iam velle absente se rationem haberi sui; se
praesentem trinum nundinum petiturum. Accepimus condiciones, sed
ita, ut removeat praesidia ex iis locis, quae occupavit, ut sine
metu de iis ipsis condicionibus Romae senatus haberi possit.
Feruntur ... petiturum, a long sentence consisting of a
main clause plus 2 indirect commands plus 4 indirect statements,
and 2 short relative clauses and an ablative absolute:
se ulteriorem Galliam Domitio, citeriorem Considio Noniano—his
enim obtigerunt—traditurum, se = Julius Caesar. Domitius=Lucius
Ahenobarbus Domitius, who had been consul in 54BCE with Appius
Claudius Pulcher and would die fighting for Pompey at Pharsalus 18
months after this letter; he stood against the advance of Caesar
in February of 49 at Corfinium and was defeated (cf. ad. Att.
8.3, 8.11a, 8.12a, 8.12d (Pompey writes to Domitius), 8.14); Considio
Noniano=Marcus Considius Nonianus, prominent on Pompey's
side.
obtigerunt, subject is Domitius et Considius Nonianus.
Obtingo takes the dat. This means that the senate had
appointed these two as proconsuls of those provinces.
traditurum, ... venturum, ... petiturum, understand esse
with each, and consulatum with petiturum.
rationem haberi sui, perhaps refers to officially
declaring his candidacy, but it's not clear how these words mean
that.
trinum nundinum, "a triple market day." The nundinum
was every 9th day, so the time that covers three market days
wouldbe 17 days.
ita, ut removeat, ... ut, ita
prepares for the result clause ut ("in such a way that").
The second ut clause is a purpose clause.
3. Id ille si fecerit, spes est pacis, non honestae—leges
enim imponuntur—, sed quidvis est melius quam sic esse, ut sumus;
sin autem ille suis condicionibus stare noluerit, bellum paratum
est, eiusmodi tamen, quod sustinere ille non possit, praesertim
quum a suis condicionibus ipse fugerit, tantummodo ut eum
intercludamus, ne ad urbem possit accedere, quod sperabamus fieri
posse; delectus enim magnos habebamus putabamusque illum metuere,
si ad urbem ire coepisset, ne Gallias amitteret, quas ambas habet
inimicissimas praeter Transpadanos, ex Hispaniaque sex legiones et
magna auxilia Afranio et Petreio ducibus habet a tergo: videtur,
si insaniet, posse opprimi, modo ut urbe salva. Maximam autem
plagam accepit, quod is, qui summam auctoritatem in illius
exercitu habebat, T. Labienus, socius sceleris esse noluit:
reliquit illum et nobiscum est, multique idem facturi esse
dicuntur.
id, i.e. ut removeat praesidia ex iis locis.
leges enim imponuntur, sc. a Caesare.
quidvis est melius quam sic esse, ut sumus, quidvis
is being compared to sic esse ut sumus ("anything is
better than being ...": remember that the infinitive is a
nominative or accusative noun and so it agrees here in case with quidvis).
sic ... ut ... are correlative adverbs.
4. Ego adhuc orae maritimae praesum a Formiis: nullum
maius negotium suscipere volui, quo plus apud illum meae litterae
cohortationesque ad pacem valerent; sin autem erit bellum, video
me castris et certis legionibus praefuturum. Habeo etiam illam
molestiam, quod Dolabella noster apud Caesarem est. Haec tibi nota
esse volui, quae cave ne te perturbent et impediant valetudinem
tuam. Ego A. Varroni, quem quum amantissimum mei cognovi, tum
etiam valde tui studiosum, diligentissime te commendavi, ut et
valetudinis tuae rationem haberet et navigationis et totum te
susciperet ac tueretur: quem omnia facturum confido; recepit enim
et mecum locutus est suavissime.
Formiis, Formiae, a popular resort town on the via
Appia. It lies off of the Via Appia north of Naples:
the Via Appia stretched from Rome to Brundisium, the port from
which one often sailed to Greece and points east. Cicero had put
distance between himself and Rome, but wanted to preserve
plausible deniability should he need to claim he was not on his
way to join the republicans. Cicero would be assassinated at
Formiae in 43BCE.
nullum maius negotium, maius negotium would involve
going to join the republicans. Cicero wanted to preserve a vestige
of neutrality to maintain influence with Caesar, as the next
clause indicates.
quo plus, purpose clauses which contain a comparative are
introduced by quo. Cicero would soon explicitly join the
republican cause, as he intimates in the next clause.
praefuturum, sc. esse. Praesum takes
dative.
Dollabella, Cicero's son-in-law, who started out on
Pompey's side, but then went over to Caesar (ad Fam. 2.16.5
suggests he expected his debts to be cancelled under Caesar) and
was consul suffectus after Caesar's assassination.
Cicero's worries about Dolabella were thus well-founded
politically, but also personally: he and Tullia would divorce in
46 BCE.
cave ne ..., an imperative plus clause of fearing. Cave
ne is an alternative to the negative imperative noli +
inf.
A. Varroni, indirect object of commendavi. Aulus
Terentius Varro. Probably the same as the Aulus Varro who was
among the Pompeiians sent to a conference with the Caesareans at
the Apsus River (Caesar Bellum Civile 3.19).
quum ... tum ... quum is another way to spell cum.
Often cum ... tum ... mean "both ... and ...."
amantissimum mei ... tui studiosum, adjectives modifying quem,
which refers to Varo. mei and tui are genitives
of ego and tu: they are used exclusively in the
objective or subjective genitive usage. mei mentio, for
example, means "mention of me" and "me" is the 'object' of
the mentioning. Hence it is called "objective genitive."
ut ... haberet ... susciperet ... tueretur, final clauses
in secondary sequence dependent on commendavi.
rationem haberet, rationem habere + gen. = "have a
care for something." The genitives valetudinis and navigationis
go with rationem.
totum te, object of susciperet and tueretur.
facturum, sc. esse, infinitive in indirect
discourse dependent on confido.
recepit, refers either to how Varro treated Cicero
("received (me)") or that he has undertaken to help Tiro
("undertook (it)").
5. Tu, quoniam eo tempore mecum esse non potuisti, quo ego
maxime operam et fidelitatem desideravi tuam, cave festines aut
committas, ut aut aeger aut hieme naviges: numquam sero te venisse
putabo, si salvus veneris. Adhuc neminem videram, qui te postea
vidisset quam M. Volusius, a quo tuas litteras accepi: quod non
mirabar; neque enim meas puto ad te litteras tanta hieme perferri.
Sed da operam, ut valeas et, si valebis, quum recte navigari
poterit, tum naviges. Cicero meus in Formiano erat, Terentia et
Tullia Romae. Cura, ut valeas. IIII K. Februar. Capua.
eo tempore ... quo ..., tempore is the antecedent
of quo.
cave, cave + subj. ("beware of hurrying or
undertaking to...").
ut ... naviges, a nominal ut clause dependent on committas.
putabo ... veneris, future-more-vivid conditional.
videram, epistolary tense.
postea vidisset quam, subjunctive in a relative clause of
characteristic. postea and quam go together "later
than." A verb (such as vidisset te) must be supplied with
Volusius.
Cicero meus, Cicero's son.
Formiano, refers to Cicero's villa at Formiae.
Romae, locative.
a (ab), prep. w. abl. – from, by
accedo (3) – to approach
accipio (3) – to accept
adhuc, adv. – to this point
aeger, aegra, aegrum – sick
ambo, ae – both
amentia, ae – madness
amitto (3) – dismiss
apud, prep. w. acc. – at, by, near, with
attineo (2) – to hold fast
auctoritas, atis – authority
autem, conj. – but, however
auxilium, ii – reinforcement
bellum, i – war
castra, orum – camp
casus, us – accident, occasion, chance
caveo (2) – take care, beware
certus, a, um – certain, distinct
citerior, us – nearer
civilis, e – civil
clamo (1) – to shout
coepio (3) – to begin
cognosco (3) – learn, understand
cohortatio, onis – encouragement
commendo (1) – entrust
committo (3) – to commit, begin
concordia, ae – harmony, concord
condicio, onis – an agreement; condition, term (of an agreement)
confido (3) – to trust
consulatus, us – the consulship
cum, conj. – when, since
cupio (4) – to desire
curo (1) – to take care
deduco (3) – to lead from, deduce
delectus, us – conscripts
desidero (1) – to desire
desisto, ere, destiti – to stop, cease
deus, i – god
dico (3) – to say
diligens, entis – careful
dimitto (3) – to disband, send apart
discrimen, inis – distinction, risk, danger
domus, us – house
dux, ducis – leader, general
eo, ire, ii (ivi), itum – to go
equidem, adv. – indeed, for my part
etiam, conj. – and also, too, even
ex, prep. w. abl. – from
exercitus, us – army
facio (3) – to do
fero –ere, tuli, latus – make known, report
festino (1) – to hasten, hurry
fidelitas, tatis – fidelity
fio, fieri, factus sum – to be done, happen
fugio (3) – to flee, run
furor, oris – fury, madness
habeo (2) – to have, hold, esteem
hiems, emis – storm, winter
honestus, a, um – sincere
ille, illa, illud, pron. – that one
impedio (4) – hinder
impono (3) – to impose, put upon
improbus, i –person of low character
in, prep. – to, toward
inflammo (1) – to inflame
inimicus, a, um – personal enemy
insanio (4) – to be mad
intercludo (3) – to close off
itaque, conj. – therefore
legio, onis – legion
lex, legis – law
littera, ae – letter
locus, i – place, situation
loquor (3) – speak, say
magnus, a, um – big, large
maritimus, a, um – coastal, maritime
maxime, adv. – greatly
maximus, a, um – biggest, greatest
metuo (3) – to fear
metus, us – fear, anxiety
miror (1) – to wonder at
mirus, a, um – remarkable
miser, misera, miserum – wretched
molestia, ae – trouble
navigatio, onis n – sailing
navigo (1) – to sail
negotium, ii – office, business
nemo, inis – no one
nequeo (2) – to be unable
nihil, indec. noun – nothing
nisi, conj. – unless, except
nolo, nolle, nolui – to not want
nomen, inis – name
noster, nostra, nostrum – our
notus, a, um – known, familiar
nullus, a, um – no (not any)
numquam, adv. – at no time, never
nundinum, i – the ninth day, market day
obliviscor (3) – to forget
obtingo (3) – to fall to one’s lot (+ dat.)
occupo (1) – to seize, occupy
omnino, adv. – altogether, generally
omnis, e – all, every
opera, ae – work, attention, care
opprimo (3) – to oppress, put down
ora, ae – border, coast
patria, ae – homeland
pax, pacis – peace
perfero, ere, -tuli, -latum – to carry, convey
pertineo (2) – to pertain, matter
perturbo (1) – confuse, trouble
petitio, onis – petition
peto (3) – to seek
plaga, ae – region
possum, -ere, potui – to be able
postea, adv. – afterwards
praesens, entis – present
praesertim, adv. – especially
praesidium, ii – garrison
praesum, esse, fui – to be in charge of (+ dat.)
praeter, prep. w. acc. – beyond
pugno (1) – to fight
puto (1) – to think
quivis, quaevis, quidvis (quodvis), pron. – who or what you
please
quo, adv. – where to, whither
quod, conj. – because
quoniam, adv. – since, because
rapio (3) – to seize
ratio, onis – reason, cause, interest
recipio, (3), undertake, take upon oneself; receive
relinquo (3) – to leave, abandon
removeo (2) – to remove
res, rei – thing, matter, advantage
salus, utis – health, well-being
salvus, a, um – safe
scelus, eris – crime
scio (4) – to know
sed, conj. – but
senatus, us – senate; a meeting of the senate
sero, adv. – late
sex – six
sine, prep w. abl. – without
socius, ii – ally
solum, adv. – only, merely
spes, ei – hope
studiosus, a, um – eager, zealous
suavis, e – sweet, pleasant
subvenio (4) – to assist, relive (+ dat.)
summus, a, um – highest, greatest
supero (1) – to overcome, defeat
suscipio (3) – to take up, assume
tergum, i – back
totus, a, um – all, entire
trado (3) – to hand over
ulterior, us – farther
universus, a, um – whole, entire
urbs, urbis – city
valde, adv. – exceedingly
valeo (2) – to take effect, have influence
valetudo, inis – health, well-being
venio (4) – to come
verso (1) – to turn continually, be engaged in
video (2) – to see
volo, velle, volui – to want, wish